Zeg niet dat papa slaapt…

Rouwverwerking – 6.400 kinderen per jaar verliezen een ouder. Zo’n 2.000 een broertje of zusje. Een betere voorbereiding op de dood is essentieel om er goed mee om te kunnen gaan, zegt rouwdeskundige Mariken Spuij in haar nieuwe boek.

Interview: Francine Wildenborg

Hoe vertel je een peuter dat zijn moeder dood is? Mag hij de overledene zien? Waarom is verlies zo moeilijk in de puberteit? Het zijn vragen waar ouders mee worstelen te midden van hun eigen verdriet. Orthopedagoog Mariken Spuij behandelt aan de Universiteit Utrecht al jaren kinderen die vastlopen na het verlies van een dierbare door kanker, een ongeluk of een ramp, zoals die met de MH17. De dood moet onderdeel zijn van de opvoeding, stelt ze in haar boek Rouw bij kinderen en jongeren.

“Rouw is een pijn die komt als een band wordt doorgesneden. Steeds weer word je geconfronteerd met het verlies en dat gaat gepaard met heftige emoties. Die overvallen je, natuurlijk. Maar dat de dood bij het leven hoort, dat kun je leren. In elke levensfase is dat anders: peuters snappen vaak niet wat het is, kleuters denken dat het omkeerbaar is. Voor pubers kan het moeilijk zijn om zich tegen de overgebleven ouder af te zetten.”

Waarom een handboek?
“Er is veel te vinden over rouw bij kinderen, maar dat is erg versnipperd. Ik heb alle kennis verzameld en gekoppeld aan voorbeelden uit mijn praktijk.”

Hoe vertel je een kind dat een dierbare terminaal is of is overleden?
“Zoals het is. Geef geen valse hoop. Dat beschadigt het vertrouwen en daar kunnen kinderen later veel last van krijgen. De meesten kunnen het aan, maar zo’n 20 procent van de kinderen houdt psychische klachten na een overlijden.”

Geef geen valse hoop.
Dat beschadigt het vertrouwen.

Dus we moeten het meer over de dood hebben?
“Ja. Dat kan ook zijn als een vliegje dood in de vensterbank ligt. Uitleggen dat hij niet meer vliegt en niet meer gaat vliegen. Als dan een konijn of een kat overlijdt, kun je voortborduren op het verhaal van de vlieg. Als een dierbare doodgaat, heb je al een kader. Boekjes over de dood zijn er volop. Lees ze ook zonder dat er een sterfgeval in de omgeving is.”

Waarom durven we er niet over te praten?
“Omdat het aan onze eigen emotie raakt: wij vinden de dood als volwassenen iets vervelends, iets waar we verdrietig van worden. We willen dat onze kinderen besparen, maar dat is niet wijs.”

Moet je er per se over praten?
“Nee. Is je kind geen prater: zoek een andere manier van communiceren. Heb het eens al wandelend of spelend over papa, laat je kind met een dierbare ‘bellen’ door een ‘hemeltelefoon’, maak een ‘dingen-die-ik-je-altijd-al-had-willen-vragendoos’. Drie kwartier aan tafel met je kind over de dood praten, is geen goed idee.”

Drie kwartier aan tafel met je kind
over de dood praten, is geen goed idee.

Maar je moet er ook niet omheen draaien?
“Nee. Dood is dood. Zeg niet dat papa slaapt. Want dan kan het goed zijn dat een kind niet meer durft te gaan slapen.”

En: ‘Opa is nu een ster’?
“Ook niet doen. Een kind kan dan denken: straks verander ik ook zomaar in een sterretje!?”

Is het goed om een kind een dode dierbare te laten zien?
“Ja. Soms is iemand er slecht aan toe, maar dan nóg. Door mijn begeleiding van de nabestaanden van de MH17-ramp weet ik: elk vingerkootje is belangrijk om afscheid te kunnen nemen. Dus ook het zien van de hand van papa na een ernstig ongeluk kan genoeg zijn. Je kunt dat moment nooit meer overdoen en het risico bestaat dat een kind zich anders niet realiseert dat papa écht dood is.”

En mee naar de uitvaart?
“Bij een dierbare gebeurt dat ook in verreweg de meeste gevallen. Maar als het verder weg is niet en dat is jammer. Als je kinderen eens meeneemt naar de uitvaart van een oude oom of tante, kunnen ze kennismaken met het ritueel zonder dat het zo emotioneel beladen is.”

Wat moet je doen met je eigen tranen?
“Laten zien. Wegslikken lukt vaak niet en is ook niet handig: een kind kan dan de indruk krijgen dat zijn verdriet er niet mag zijn. Maar leg wel uit wat er gebeurt. Zeg: ‘mama mist papa en is even heel verdrietig. Maar dat wordt strakjes weer minder en ik praat daarover met iemand, dat helpt’. Anders krijgen kinderen het gevoel dat zij het voor hun ouder moeten oplossen.”

Ze voelen zich snel schuldig?
“Dat kan. Soms denken ze dat ze niet lief genoeg geweest zijn voor hun overleden ouder. Of niet goed voor hem hebben gezorgd. Maak dat bespreekbaar. Bijvoorbeeld als een kind niet meer met zijn vriendjes buiten wil spelen, omdat hij dat in de laatste uren voor het overlijden van zijn vader deed.”

Moet je een kind ontzien na de dood van een dierbare?
“Een beetje, maar laat de teugels niet vieren. Misschien mag hij even wat meer op de iPad spelen, maar stel grenzen. En zorg dat de school niet zegt: ‘jij hoeft even helemaal niets, hoor’. Structuur en doelen zijn belangrijk om door te gaan. Dat is zwaar te midden van alle verdriet, dus doe het niet allemaal alleen, betrek familie en vrienden erbij.”

Wanneer moet je aan de bel trekken?
“Als je kind nóóit over papa wil praten, nóóit naar de begraafplaats wil, alleen maar neerslachtig is. Verdriet blijft er altijd, maar na een halfjaar zou het toch wel iets beter moeten gaan.”

Rouw bij kinderen en jongeren, Uitgeverij Nieuwezijds, €24,95

Bron: AD

Terug naar overzicht